Σημαντικές προσωπικότητες του βασιλείου

     Η ελληνικότητα του γένους των Τημενιδών επιβεβαιώθηκε στην καμπή του 6ου αι. π.Χ., με την αποδοχή συμμετοχής στους Ολυμπιακούς αγώνες του ικανού διπλωμάτη βασιλιά Αλεξάνδρου Α'(479-454 π. Χ.).  Η συμβολή του στην τελική νίκη των Ελλήνων κατά των Περσών, ιδιαίτερα κατά τη μάχη των Πλαταιών, ήταν ουσιαστική. Η απομάκρυνση των Περσών από την περιοχή του έδωσε την ευκαιρία να ενσωματώσει στην επικράτειά του τις περιοχές της Ορεστίδος, Λυγκηστίδος και Πελαγονίας προς τα δυτικά και τα βόρεια καθώς και της Μυγδονίας, Κρηστωνίας και Βισαλτίας με τα πλούσια μεταλλεύματα προς τα ανατολικά.  Η διαδοχή του Αλεξάνδρου σταθεροποιήθηκε μόλις το 435 π.Χ., επί Περδίκκα Β', του "ξυμμάχου και φίλου" των Αθηναίων στα ταραγμένα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου (431 - 404 π. Χ.).

    Η δημιουργία  όμως πρωτοποριακού για την εποχή κράτους επιτεύχθηκε από τον Αρχέλαο (414/3 - 399 π. Χ.), που επωφελήθηκε από την ήττα των Αθηναίων στη Σικελία. Η εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών της χώρας, στις οποίες περιλαμβάνεται και η πώληση ναυπηγήσιμης ξυλείας, καθώς και άλλες διευκολύνσεις αύξησαν τα οικονομικά του. Η ορθολογική χρήση των πόρων αυτών, σε συνδυασμό με την μοναδική ικανότητα του ηγεμόνα στην καλλιέργεια των προοδευτικότερων πνευματικών τάσεων της εποχής του έδωσαν τη δυνατότητα να αναδιοργανώσει το ιππικό και το πεζικό του, να ιδρύσει οχυρά και να αναπτύξει το οδικό δίκτυο του κράτους. Η επιρροή του βασιλιά επεκτάθηκε και πέρα από τα σύνορα του κράτους. Παράλληλα ο Αρχέλαος φαίνεται πως μετέφερε την  πρωτεύουσά του από τις Αιγές στην Πέλλα, όπου έχτισε μεγαλόπρεπα ανάκτορα, που διακόσμησε ο μεγαλύτερος ζωγράφος της εποχής, ο Ζεύξις. Δεν είναι έτσι τυχαίος ο έπαινος του Θουκυδίδη, σύμφωνα με τον οποίο..και τη αλλη παρασκευη κρείσσονι η ξυμπαντες οι αλλοι βασιλεις οκτω οι προ αυτου γενομενοι (ΙΙ 100)  Ο πρόωρος θάνατος του Αρχελάου σε κυνηγετικό ατύχημα (;) είχε καταστρεπτικές συνέπειες για την επικράτειά του. Οι επόμενες δεκαετίες διαταράχτηκαν από τις εισβολές των Δαρδανών υπό τον ικανό Βάρδυλι. Παράλληλα, πολλά εδάφη πέρασαν στα χέρια των Χαλκιδέων. Οι προσπάθειες του Αμύντα Γ'(393/2-370/69 π. Χ.), πατέρα του Φιλίππου, χαρακτηρίζονται από έντονες μεταπτώσεις. Η μεγαλύτερη καταστροφή συνέβη το 360/59 π.Χ. όταν ο Περδίκκας Γ' (365 - 359 π. Χ.) ηττήθηκε από τους Ιλλυριούς του Βάρδυλι. Ο ίδιος, μαζί με 4000 στρατιώτες, έπεσε στο πεδίο της μάχης. Το μέγεθος της καταστροφής για τους Μακεδόνες ήταν πρωτόγνωρο. Η πειθαρχία κατέρρευσε, και το φρόνημα του λαού καταρρακώθηκε.

   Μέσα σε τέτοιες συνθήκες ανέλαβε ο Φίλιππος Β' (359 - 336 π. Χ.). Τα χρόνια που ακολούθησαν ως το βίαιο θάνατό του το 336 υπήρξαν τα πλέον δημιουργικά. Για πρώτη φορά επιτεύχθηκε η ενοποίηση όλων των Ελλήνων και μπήκαν τα θεμέλια για την πανελλήνια εκστρατεία στην ανατολή. Με την πολιτική του ο Φίλιππος καταρχήν εξασφάλισε τα βόρεια σύνορα εδραιώνοντας την κεντρική εξουσία στην Άνω Μακεδονία, και προσάρτησε τη Θράκη, διαλύοντας το ισχυρό κράτος των Οδρυσσών, και στη συνέχεια τη Χαλκιδική. Η ίδρυση των Φιλίππων, το 356 π.Χ., απέβλεπε στη σταθεροποίηση του ελέγχου των μεταλλείων του Παγγαίου, ενώ μία σειρά φρουρίων στη Θράκη εξασφάλισε τον έλεγχο της περιοχής. Η αντίσταση των νότιων ελληνικών πόλεων κάμφθηκε με τη μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.) και την κήρυξη κοινής ειρήνης. Ο Φίλιππος άφησε στον Αλέξανδρο ένα ώριμο πια βασίλειο, με άριστο εξοπλισμό και σταθερή διοίκηση. Οι κάτοικοί του ήταν σκληροτράχηλοι και καλοί εργάτες των πλουτοπαραγωγικών πηγών της χώρας. Διέθετε ευρύ κύκλο έμπειρων ανθρώπων και φιλόδοξων ταλαντούχων νέων, απ' όπου ξεπήδησε η νέα ηγεσία.

   Ο Αλέξανδρος Γ΄ (336 - 323 π. Χ.) έθεσε σε εφαρμογή τα σχέδια της ανατολικής εκστρατείας που είχε καταστρώσει ο πατέρας του, προφανώς διευρύνοντάς τα. Στη διοίκηση της ανατολής χρησιμοποίησε ντόπιους ικανούς ανθρώπους, δίπλα στους οποίους τοποθέτησε δικούς του οικονομικούς και στρατιωτικούς αξιωματούχους. Θεμελιώθηκε έτσι η ελληνιστική οικουμενικότητα και αναπτύχθηκε μία πρωτόγνωρη παγκόσμια οικονομική συνεργασία, ενώ παράλληλα μπήκαν τα θεμέλια για την εξάπλωση του ελληνικού πολιτισμού και της ελληνικής γλώσσας, που στη συνέχεια θα γίνει το μέσο επικοινωνίας όλων των λαών. Ο Αλέξανδρος έγινε ο βασιλιάς της Ασίας. Ο μεγαλύτερος κατακτητής όλων των εποχών πέρασε από την ιστορία στο μύθο και έγινε αντικείμενο λατρείας τόσο στην Ανατολή όσο και σε πολλές ελληνικές πόλεις, τιμή που είχαν αποκτήσει πρωτύτερα σε μερικές πόλεις τόσο ο Αμύντας Γ' όσο και ο πατέρας του. Ενώ με τον Αλέξανδρο το κράτος των Μακεδόνων απέκτησε μοναδική αίγλη και πρωτόγνωρη έκταση, για τους πολίτες όμως της Μακεδονίας ο μεγαλύτερος βασιλιάς παρέμεινε ο Φίλιππος. Ο ξαφνικός θάνατος του νέου ακόμη μονάρχη (323 π.Χ.) επέφερε τη διάσπαση του κράτους και τη δημιουργία των ελληνιστικών βασιλείων. Σε μικρό χρόνο η γενιά του χάθηκε και λίγο αργότεραστο θρόνο της Μακεδονίας  ανέρχονται οι απόγονοι του Αντίγονου Μονόφθαλμου, παρά το γεγονός της επικράτησης του Κασσάνδρου (περ. 316 - 297 π. Χ.) για ένα χρονικό διάστημα στο  τέλος του 4ου αι.

   Από το γόνο αυτόν ιδιαίτερα σημαντική προσωπικότητα υπήρξε ο Αντίγονος Γονατάς (274-239 π.Χ. π. Χ.), φιλόσοφος και άνθρωπος των γραμμάτων. Θεωρούσε τη βασιλεία ένδοξη δουλεία. Με τους διαδόχους του άρχισαν να εμφανίζονται έντονα τα "από εσπερίας νέφη" (Πολύβιος ) με τις επεμβάσεις των Ρωμαίων στα ελληνικά πράγματα, ιδιαίτερα από τα χρόνια της βασιλείας του φιλόδοξου Φιλίππου Ε΄ (221 - 179 π. Χ.) . Η σταδιακή αποσταθεροποίηση της Μακεδονίας και οι συνεχείς αντιπαλότητες των ελληνικών πόλεων άνοιξαν το δρόμο για τις επεμβάσεις των Ρωμαίων στα ελληνικά πράγματα. Η Μακεδονία υπετάγη το 168 π.Χ. Ο τελευταίος βασιλιάς της, ο Περσέας (179 -168 π. Χ.) συνελήφθη και το κράτος διαιρέθηκε σε 4 μερίδες. Η πρόσκαιρη προσπάθεια ανασύστασης του Μακεδονικού βασιλείου υπό τον Ανδρίσκο ( 149 - 148 π. Χ.) έδωσε στους Ρωμαίους το πρόσχημα της προσάρτησης της περιοχής ως επαρχίας της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.