Ιστορικό πόλης

Στην Πέλλα, μια πολύ μικρή πόλη στο βάθος του Θερμαϊκού κόλπου, μεταφέρθηκε η  πρωτεύουσα του μακεδονικού βασιλείου από τις Αιγές, πιθανότατα από τον βασιλιά Αρχέλαο (413 -399) π. Χ. , περί το τέλος του 5ου αι. π.Χ.

        Η επιλογή της θέσης έγινε για λόγους γεωγραφικούς και πολιτικούς,  στην προσπάθεια των Μακεδόνων για στενότερη επαφή με την Νότια Ελλάδα,  με την οποία ανέπτυσσαν ολοένα στενότερους δεσμούς από τις αρχές του 5ου π. Χ.  αιώνα, χωρίς όμως να εγκαταλείψουν τις επαφές τους με τη Μ. Ασία. Ακόμα η νέα πρωτεύουσα με το ασφαλές λιμάνι της διέθετε εύκολες προσβάσεις  από τη θάλασσα, τους ποντοπόρους ποταμούς και το οδικό δίκτυο με τις περιοχές προς βορρά και ανατολάς,  όπου υπήρχαν μεγάλες πλουτοπαραγωγικές πηγές.

       Μέσα σε λίγες δεκαετίες από την εγκατάσταση εκεί της πρωτεύουσας,  η Πέλλα από "μικρόν και άσημον χωρίον",  μετατρέπεται  στη " μεγίστη των εν Μακεδονία πόλεων",  εξέλιξη που βαίνει παράλληλα με την αύξηση της πολιτικής δύναμης των Μακεδόνων που κορυφώνεται στην περίοδο του Φιλίππου Β΄.

  Από την ίδρυσή της ως πρωτεύουσας, η Πέλλα, είχε τη μορφή μεγάλης πόλης. Απόκτησε κανονική ρυμοτομία κατά το μοντέρνο οικοδομικό σύστημα της εποχής, το ιπποδάμειο,  με πλατιές και ευθείες λεωφόρους να διασχίζουν την πόλη και κάθετες οδούς. Διέθετε  οργανωμένο σύστημα ύδρευσης και αποχέτευσης και ευρύχωρα οικοδομικά τετράγωνα που περιλαμβάνουν ιδιωτικά σπίτια,  μοναδικά τόσο σε μέγεθος όσο και σε πολυτέλεια. Η ανασκαμμένη σήμερα πόλη ανάγεται κυρίως στην μετά τον Αλέξανδρο εποχή.

     Τα ανάκτορα της βασιλικής οικογένειας της Μακεδονίας,  κτισμένα επάνω στο λόφο που δεσπόζει στην πόλη, τεράστια σε έκταση,  μεγαλοπρεπή και πολυτελή,  εναρμονίζονται απόλυτα με την μεγαλοπρέπεια και την ισχύ των ενοίκων τους.

        Τεράστια σε μέγεθος ήταν και η  Αγορά, που αναπτυσσόταν σε μια έκταση περί τα 70.000 μ2 στο κέντρο της πόλης, ενώ οι οχυρώσεις με πύλες ισχυρές ήταν οι αρμόζουσες για να προστατεύουν την  πρωτεύουσα του ελληνιστικού βασιλείου.

      Με γοργά βήματα η πόλη αναπτύχθηκε σε μέγεθος και σπουδαιότητα χάρη στη θέση της και κυρίως την πολιτική ικανότητα των ηγεμόνων της. Από την ίδρυσή της μετετράπη σε πολιτικό κέντρο του ελληνικού κόσμου καθώς έγινε αδιαμφισβήτητος τόπος έλξης των πνευματικών και καλλιτεχνικών προσωπικοτήτων της εποχής εκείνης.

  Η Μακεδονική κυριαρχία κατελύθη από τους Ρωμαίους μετά την ήττα των Μακεδόνων στη Πύδνα το 168 π. Χ.  Η πρωτεύουσα υπέστη ολική λεηλασία των μνημείων της. Οι συσσωρευμένοι υλικοί και πνευματικοί θησαυροί της πήραν το δρόμο προς την Ρώμη για να συνοδεύσουν τον θρίαμβο του νικητή και να κοσμήσουν την νέα παγκόσμια δύναμη.

  Η Πέλλα παρά την ληλασία που υπέστη συνέχισε να δραστηριοποιείται σε περιφερειακό επίπεδο μέχρι τα πρώτα χρόνια του 1ου αιώνα π. Χ. ,  διάστημα κατά το οποίο παρατηρείται μια ζωηρή εμπορική και παραγωγική κίνηση.  Το τέλος της πρωτεύουσας ήρθε ξαφνικά.  Η πόλη τραυματίστηκε βαριά εξ αιτίας ενός  βίαιου φυσικού γεγονότος,  ενός σεισμού, στις αρχές του 1ου αι. π.Χ. που σε συνδυασμό με δηώσεις εχθρικών εισβολών από βορρά και ανατολάς δεν της δόθηκε η ευκαιρία της ανάκαμψης.  Η μεγίστη και λαμπρότατη αυτή πόλη μεταβλήθηκε σε απέραντο ερειπιώνα.  Το όνομα Πέλλα που για πολλούς αιώνες αναφέρεται στα μεταγενέστερα γραπτά κείμενα ανήκει στον παρακείμενο οικισμό στα δυτικά,   όπου οργανώθηκε η εγκατάσταση των ρωμαϊκών χρόνων, Colonia Pellensis, γύρω από τη θέση που σήμερα φέρει το όνομα Λουτρά του Μ. Αλεξάνδρου.

  Στο χώμα που σκέπαζε τα ερείπια της πρωτεύουσας των Μακεδόνων για 2000 χρόνια, γύρω από το έλος που δημιουργήθηκε στον μυχό της Πέλλας,δραστηριοποιήθηκαν οι οπλαρχηγοί του Μακεδονικού Αγώνα. Στη γύρω περιοχή αναπτύχθηκε από το 19ο αι. το απελευθερωτικό κίνημα των Μακεδονομάχων του βάλτου των Γιαννιτσών, που οδήγησε τελικά στην απελευθέρωση της Μακεδονίας.